Book Of The Day: Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

Το κύμα των φιλελεύθερων ιδεών και των πολιτικοκοινωνικών αλλαγών που έφεραν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και η πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη του 19ου και του 20ού αιώνα γέννησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Τι επιχειρήματα χρησιμοποίησαν οι εκπρόσωποι των ρευμάτων αυτών, οι αποκαλούμενοι αντιδραστικοί;

Ο Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν μελέτησε τρία κύματα αντιδραστικής σκέψης: ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση κατά τον 18ο αιώνα, ενάντια στη δημοκρατία στον 19ο αιώνα και ενάντια στο κράτος πρόνοιας στον 20ό. Διαπιστώνει ότι η αντιδραστική ρητορική επιστρατεύει πάντοτε τα εξής τρία επιχειρήματα: 1) το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος – κάθε απόπειρα βελτίωσης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην πραγματικότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα 2) το επιχείρημα της ματαιότητας – καμιά προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας δεν επηρεάζει έστω και ελάχιστα το status quo 3) το επιχείρημα της διακινδύνευσης – οι νέες μεταρρυθμίσεις πρέπει να αποτρέπονται, γιατί θέτουν σε κίνδυνο σημαντικά επιτεύγματα του παρελθόντος.
Με εύστροφο πνεύμα και λεπτή ειρωνεία, ο Χίρσμαν ανατέμνει την αντιδραστική ρητορική που επιστρατεύει η συντηρητική σκέψη εδώ και 200 χρόνια. Τέλος, με μια απροσδόκητη αντιστροφή, δείχνει ότι και οι προοδευτικοί συχνά υιοθετούν στάση εξίσου άκαμπτη. Το βιβλίο αποτελεί έναν μοναδικό -και άκρως απολαυστικό- πιλότο στα θολά νερά του δημόσιου διαλόγου του καιρού μας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο τίτλος αυτού του βιβλίου περικλείει έναν κίνδυνο. Να το διαβάσει κανείς προσδοκώντας να “αντλήσει” επιχειρήματα κατά της αντιδραστικής ιδεολογίας, να αναζητήσει εκεί επιχειρήματα κατά του “στρατηγικού αντιπάλου” (sic) που είναι η “Δεξιά” αντίδραση. Αν κανείς θεωρήσει ότι εδώ θα ανακαλύψει επιχειρήματα κατά των “αντιδραστικών”, καλύτερα να μην πιάσει στα χέρια του αυτό το βιβλίο. Αντιθέτως, όπως τονίζει στο τέλος ο ίδιος ο συγγραφέας, σκοπός συγγραφής αυτού του βιβλίου στάθηκε να μάθουμε το πώς “δεν πρέπει να επιχειρηματολογούμε σε μια δημοκρατία”. Στόχος του είναι να συμβάλλει ώστε ο δημόσιος λόγος να ξεφύγει από τις ακραίες αδιάλλακτες τοποθετήσεις, με την ελπίδα ότι στην πορεία οι διαμάχες μας θα καταστούν πιο φιλικές προς τη δημοκρατία. Γνωρίζουμε κανένα πιο επίκαιρο θέμα για τη σημερινή δημόσια συζήτηση όπως αυτή εκδηλώνεται στην Ελλάδα;

Σκοπός του Χίρσμαν δεν είναι να ανασκευάσει την αντιδραστική επιχειρηματολογία, αλλά να αναδείξει τις διαβρωτικές της συνέπειες. Εξάλλου, όταν αναφέρεται στην αντιδραστική ρητορική εννοεί τα “αντιδραστικά” λογικά επιχειρήματα και όχι κάποιες a priori αντιδραστικές ιδέες. Το ίδιο ισχύει από την ανάποδη όσον αφορά τα “προοδευτικά” λογικά επιχειρήματα, αυτά δεν σημαίνουν πάντοτε και προοδευτικές ιδέες. (Γιώργος Σιακαντάρης, bookpress.gr, 28/6/2017)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
ΔΥΟ ΑΙΩΝΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ
– Τρεις στιγμές της αντίδρασης και τρία αντιδραστικά επιχειρήματα
– Σημείωση για τον όρο “αντίδραση”
ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ
– Η Γαλλική Επανάσταση και η διαμόρφωση του επιχειρήματος του αντίστροφου αποτελέσματος
– Το καθολικό δικαίωμα ψήφου και τα υποτιθέμενα αντίστροφα αποτελέσματά του
– Οι νόμοι για τους φτωχούς και το κράτος πρόνοιας
– Σκέψεις για το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος
ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑΣ
– Η αμφισβήτηση της Γαλλικής Επανάστασης: Ο Τοκβίλ
– Η αμφισβήτηση του καθολικού δικαιώματος ψήφου: Μόσκα και Παρέτο
– Η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας του κράτους πρόνοιας
– Παρατηρήσεις για το επιχείρημα της ματαιότητας
ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ
– Η δημοκρατία ως απειλή για την ελευθερία
– Το κράτος πρόνοιας ως απειλή για την ελευθερία και τη δημοκρατία
– Σκέψεις για το επιχείρημα της διακινδύνευσης
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
– Συνοπτικός πίνακας
– Σύγκριση της επίδρασης κάθε επιχειρήματος
– Απλές μορφές αλληλεπίδρασης
– Μια πιο σύνθετη αλληλεπίδραση
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ
– Η ψευδαίσθηση της συνέργειας και η θέση του επικείμενου κινδύνου
– “Η ιστορία είναι στο πλευρό μας”
– Θέσεις αντίστοιχες προς το αντίστροφο αποτέλεσμα
ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΑΔΙΑΛΛΑΞΙΑΣ
– Μια αντιστροφή του επιχειρήματος;
– Πώς δεν πρέπει να επιχειρηματολογούμε σε μια δημοκρατία
Ευχαριστίες
Ευρετήριο προσώπων